IGBO LANGUAGE
(NKEWA 1)
(d) EDEMEDE
Ịkwalite agụmakwụkwọ mahadum na Nigeria: Oku ime ihe
Dịka Mịnịsta na-ahụ maka agụmakwụkwọ, amatara m ọrụ dị mkpa agụmakwụkwọ mahadum na-arụ n’ịkwalite uto na mmepe obodo. Agbanyeghị, usoro anyị ugbu a na-eche ọtụtụ ihe ịma aka na-egbochi ikike ya ihu. Iji dozie okwu ndị a, anyị ga-emerịrị ụzọ dị iche iche.
*Mwelite akụrụngwa na akụrụngwa*
Akụrụngwa mahadum anyị dị oke mkpa maka nkwalite. Ụlọ ihe ochie na akụrụngwa ezughị oke na-egbochi nkuzi na mmụta dị irè. Anyị ga-etinyerịrị ego n’imezigharị klaasị, ụlọ nyocha na ọba akwụkwọ iji nye ụmụ akwụkwọ gburugburu ebe mmụta dị mma ¹. Ọzọkwa, anyị kwesịrị ịkwalite akụrụngwa dijitalụ iji kwado mmụta na nyocha n’ịntanetị.
*Na-akwalite Ọkachamara Ọmụmụ*
Iji kwalite ọmarịcha agụmakwụkwọ, anyị ga-:
– _Kwụsie ike ngalaba mmepe_: Na-enye ọzụzụ oge niile na mmemme iwulite ikike maka ndị nkuzi iji kwalite nka nkuzi na nyocha ha.
– _Foster Research and Innovation_: Kwado ọrụ nyocha imekọ ihe ọnụ n’etiti mahadum na ụlọ ọrụ iji kwalite ihe ọhụrụ na ịzụ ahịa.
– _Promote Interdisciplinary Studies_: Kwado mmemme interdisciplinary iji kwado ụmụ akwụkwọ nwere usoro nka dị iche iche.
Mmalite ego na ọchịchị
Enweghi ego na-adịghị ala ala nke mahadum anyị bụ nnukwu ihe ịma aka. Anyị garịrị eme ya:
– _Increase Allocation_: Kenye pasentị dị elu nke mmefu ego obodo maka agụmakwụkwọ.
– _Na-agba ume Partnerships nkeonwe_: kwalite mmekorita n’etiti mahadum na ngalaba nkeonwe iji dọta ego na akụrụngwa.
– _Hụkwa na nghọta na nkọwapụta_: Kwalite usoro ọchịchị iji hụ na njikwa akụrụngwa dị mma.
*Na-akwalite ahụmịhe nwata akwụkwọ*
Anyị ga-ebute ọdịmma ụmụ akwụkwọ ụzọ na ahụmịhe:
– _Mepụta ngwa ngwa ụmụ akwụkwọ_: kwalite ụlọ mbikọ ụmụ akwụkwọ, ụlọ ọrụ ahụike na ebe ntụrụndụ.
– _Ịkwalite njikọ aka nwata akwụkwọ_: Kwalite mmemme mmemme na ụlọ akwụkwọ ụmụ akwụkwọ.
– _Hụkwaa nnweta na nsonye_: Mejuputa atumatu iji kwado ụmụ akwụkwọ nwere nkwarụ yana ndị si n’okirikiri enweghị nsogbu.
*Teknụzụ na-emepe emepe*
Anyị ga-eji teknụzụ iji kwalite nkuzi, mmụta na nyocha:
– _E-Mmụta Platform_: Mepụta ma jikọta nyiwe mmụta e-Learning iji kwado mmụta n’ịntanetị.
– _Digital Resources_: Nye ohere ịnweta akụrụngwa dijitalụ, dị ka ọba akwụkwọ ntanetị na ọdụ data nyocha.
– _IT Infrastructure_: kwalite akụrụngwa IT mahadum iji kwado nyocha na ihe ọhụrụ.
Site n’itinye aka n’usoro atụmatụ ndị a, anyị nwere ike ịmalite usoro agụmakwụkwọ mahadum anyị, na-enye ndị ntorobịa Naijiria aka ịkwalite uto na mmepe obodo ² ³. Dịka onye minista na-ahụ maka agụmakwụkwọ, m na-agba mbọ na-eduga mgbanwe a na ịhụ na ọdịnihu dị mma maka mba anyị.
(NKEWA 2)
ỤDAASỤSỤ
(2a)
Ụdaume bụ ụda nke na-apụta mgbe ikuku na-apụ n’ọnụ n’enweghị ihe na-egbochi ya. Ụdaume na-abụkarị *a, e, i, o, u* na asụsụ bekee na asụsụ Igbo.
(2b)
(i) Ụda dike:
Ụda dike bụ ụda mkpọtụ ndị na-adịkwu ike ma na-achọ ịgba mbọ nke ọnụ, egosipụtara ha site n’ịgba ụda ike karịa. Ụda ndị a na-abụkarị ụda dịka p, t, k, ch, gb, gw, gh
(ii) Ụda ntakịrị ike:
Ụda ndị na-adịghị ike ma dị mfe ikwu, n’ihi na ikuku anaghị atụpụ ike mgbe ha na-apụta. Ụda ndị dị mfe a gụnyere b, d, g, m, n, y, w
(2c)
(i) “gh” – Ọ na-apụta mgbe ụfọdụ n’etiti ma ọ bụ ná ngwụcha okwu dịka “igho” (ego) ma ọ bụ “aghọ” (ịghọ aghụghọ).
(ii) “gw” – Ọ na-apụta na mbido okwu dịka “gwa” (ịgwa mmadụ ihe) ma ọ bụ “gwo” (ọkwa).
(iii) “k”- Ọ na-apụta n’ọnọdụ dị iche iche, dịka n’etiti okwu “aka” (ụkwụ aka) ma ọ bụ na mbido “kedu” (kedu ka i mere).
(iv) “n” – Ọ na-adịkarị n’ọnọdụ dị iche iche n’okwu, dịka n’etiti “nne” (nwa nne) na ná ngwụcha “ụnọ” (n’ụlọ).
(v) “p”- Ọ na-apụta n’ebe dị iche iche, dịka na mbido “pita” (ịpịta), ma ọ bụ n’etiti “nkpuru” (ihe mkpụrụ).
(vi) “s”- Ọ na-adịkarị n’ụfọdụ okwu n’ọnọdụ dị iche iche, dịka na mbido “site” (nke a sitere na), ma ọ bụ na etiti “nsọ” (dị nsọ).
(vii) “t” – Ọ na-adịkarị n’otu ọnọdụ dị ka na mbido “taa” (ị taa nri), ma ọ bụ na etiti “ụtụ” (onye nyefe ego).
(viii) “y”- Ọ na-adịkarị na mbido okwu dịka “ya” (ya onwe ya) ma ọ bụ “yi” (iyi ihe).
(3a)
a, e, i, ị, o, ọ, u, ụ
(3a)
(i) Ha na-enwe akara ụdaolu
(ii) Otu ebe ka esi akpọputa ha n’ọgan okwu
(iii) Ha na agbaso iwu ndakọrita udaume
(3c)
Myiriudaume: “M” na “N”
Mgbochiume asatọ:
M —> b, p, kp, kw, l, w, v, f
N —> ch, d, t, sh, r, y, z, k
(6a)
Mgbe Apịa hụrụ nnukwu ngwongwo, ọ hụrụ nnukwu ọnụ ọgụgụ mmadụ n’ebe ahụ na-achị ọchị ma na-akparịta ụka. Ọ bụ ihe jọgburu onwe ya, ebe ọ bụ na ọ dịkwa ya egwu ka ihe a ga-ebute nsogbu ma ọ bụ ihe egwu n’etiti ha. N’agbanyeghị na ọ hụrụ ọtụtụ ndị nọ n’ụlọ nzukọ ahụ, obi tọrọ ya ụtọ ịnọ ebe ahụ n’ihi na ọ bụ ebe a na-akpa ihe ndị dị mkpa.
(6b)
N’oge nzukọ ahụ, Apịa gwara ndị enyi ya ka ha ghara ịkpọrọ ihe ọ bụla na-adịghị ha mma n’agbanyeghị ihe ọ bụla ha hụrụ. Ọ gwara ha ka ha debe ihe nile ọ bụla o kwuru ma kpee ekpere maka ihe ọma ga-abịa. Nke a bụ otu o si mesie ha ike ka ha na-enwe obi ike na-enweghị nkwụsịtụ.
(6c)
Mgbe ihe ahụ gasịrị, Apịa nọ n’ọnọdụ siri ike. Ọ bụ onye hụrụ ọtụtụ nsogbu na ịda mbà n’ihi na ọ dị egwu n’obi ya. Ọ bụ ezie na ọ dị ezigbo mma na mbụ, ọkpụkpọ nke ihe ahụ metụtara ya nke ukwuu ma kpatara ya nhụjuanya. N’ịbụ onye nwere obi ike, o mechara were oge hụ na obi ya dị jụụ, ma chọkwa ụzọ dị mma ga-enyere ya aka ịlaghachi n’ọnọdụ mbụ ya.
(7a)
(i) Ikwado n’ọrụ – Chi kụziiri anyị mkpa ọ dị ịbụ onye na-akwado ọrụ anyị n’eziokwu.
(ii) Ịrụsi ọrụ ike – Ọ na-akọwa na mmadụ kwesịrị ịrụsi ọrụ ike iji nweta ihe mgbaru ọsọ ya.
(iii) Ịbụ onye kwụụrụ onwe ya – Chi kụziiri anyị ka anyị ghara ịdị egwu ma bụrụ ndị nwere nkwenkwe n’onwe anyị.
(iv) Ịhụnanya na ịdị n’otu – O kụziiri anyị na ịhụnanya bụ isi nke inwe mmekọrịta na otu.
(v) Ịchịkwa ahụ ike – Chi kụziiri anyị ka anyị lekọta ahụike anyị ka anyị nwee ike iru ihe anyị chọrọ.
(vi) Iwu na nkwenye – Ọ na-ekwusi ike mkpa ọ dị ịgbaso iwu nke ezi omume na ịdị n’usoro.
(7b)
Nzukọ ahụ bụ oge Chi kpọrọ ndị enyi ya ka ha bịa kọọrọ ha banyere ihe ịga nke ọma na ndụ. N’oge a, Chi kwupụtara echiche ya nke ukwuu, kpọtụrụ ha ka ha chebara ndụ ha echiche ma soro ụzọ ọma n’ọdịnihu. O jikọtara ọnụ ọgụgụ ndị enyi ya iji gwa ha maka mkpa ọ dị ịbụ ndị nwere ntụkwasị obi, bụrụkwa ndị na-akpa atụmatụ nke ọma. Akwụkwọ na-ekwu banyere otu Chi siri bịa tụlee nsogbu dị iche iche ha na-eche ihu, ma na-eduzi ha ka ha kwe omume ịchọta ihe kacha mma n’ime ndụ ha. Nzukọ ahụ bụ nke zuru ezu nke na-enyere ndị enyi ya aka ịmepụta mgbanwe dị mma n’ọdịnihu ha.
(12a)
Akwamozu bu mmemme a na-emere onye nwụrụ anwụ. O bụkwa omenala e ji asi onye nwụrụ anwụ ka ọ gaa n’udọ
(12b)
(i) Ikwanyere ndị nwụrụ anwụ ugwu ikpeazụ
(ii) Maka ibia ụwa ọzọ (reincarnation)
(iii) Ndi Igbo kwenyere na o buru na akwaghi onye nwụrụ anwụ, o ga na-enye ndi dị ndụ nsogbu
(iv) E ji yá egosipụta otu onye siri wee bie ndu oge ọ nọ n’ụwa
(v) Ndị Igbo kwenyere na akwa ozu nke ọma, o bute agamnihu na ogologo nye ndị ezinụlọ ahụ.
(vi) E ji ya egosipụta ndiiche di n’etiti nwoke na nwanyị maka na usoro akwamozu ha di iche iche.
(12c)
(i) Ozu onye gburu onwe ya
(ii) Ozu onye mere arụ
(iii) Onye weere ihe edebelu arụsi
(iv) Ozu nwa amụrụ ọhụrụ
Be the first to comment